سه گنبد
سه‌گنبد از جاهای دیدنی ارومیه محسوب می‌شود و در جنوب شرقی شهر ارومیه قرار دارد. این بنا آرامگاه بوده و در سال ۵۸۰ قمری در جنوب شرقی ارومیه ساخته شد. مقبره یا برج آجری سه گنبد متعلق به قرن ششم هجری بوده و در مدخل بنا سه کتیبه به خط کوفی باقی مانده است.
برخی از مورخین عقیده دارند که این بنا به جای آتشکده‌ای از دوره ساسانی احداث شده است، ولی هیچ‌گونه سند معتبری مبنی بر صحت ادعای خود ندارند. از این رو شاید بتوان مقبره یا برج آجری سه گنبد را متعلق به قرن ششم هجری دانست. طبق این کتیبه، این بنا به دستور یکی از امرای سلجوقی به نام شیث قاطه المظفری ساخته شده است. از نظر معماری این بنا با مقبره‌های قرن ششم هجری قمری بخصوص مراغه و سایر مقبره‌های دوره سلجوقی شباهت فراوانی دارد.
بنای سه گنبد ارومیه تا قرن نوزدهم به این اثر توجهی نشده بود و برای اولین بار در سال ۱۸۵۲ میلادی از طرف نخانیکوف به دنیای هنر شناسانده شد.
این بنا از سکوی بلندی به شکل استوانه و مدور ساخته شده است. قطر بنا ۵ متر و ارتفاع آن ۱۳ متر است. ساختمان فعلی دو طبقه است و در چهار سمت آن دریچه‌هایی وجود دارند. طبقه اول به نام سردابه خوانده می‌شود که دارای پوششی قوس‌دار است و بدین وسیله از طبقه دوم مجزا می‌شود. درب کوچک طبقه اول ۱ متر و ۷۰ سانت ارتفاع دارد. طبقه دوم که اتاق مقبره خوانده می‌شود، دارای دری به ارتفاع دو و نیم متر است. به عبارت دیگر، بنای استوانه‌ای شکل مدور دارای دخمه‌ای است که قسمت فوقانی آن را به وسیله آجر تبدیل به بنایی شامل اتاق مقبره کرده‌اند و مدخل آن در یک قالب معماری پر نقش و نگار محاط و در بدنه استوانه‌ای برج تعبیه شده است؛ درگاه ورودی آن در میان طاق‌های سطحی واقع شده و از لحاظ معماری زینت خاصی به آن بخشیده است. سقف اصلی گنبد و دیوارهای آن تماما سالم و پابرجا است. طبقه دوم بنا مانند سایر مقادیر دوره سلجوقی روی سردابه احداث شده است. تزئینات سر در ورودی مقبره در نوع خود کم نظیر است و به صورت قطعات سنگ و گچ با نقوش هندسی و کتیبه به خط کوفی تزئین شده است. مصالح قسمت‌های تحتانی بنا تا ارتفاع حدود ۳.۶ متر از سنگ‌های تراش خاکستری رنگ ساخته شده و از این قسمت به بالا تمام مصالح بنا از آجرهای چهار گوش است. این اثر مربوط به قرن ۶ هجری قمری است و در ارومیه، خیابان استاد برزگر واقع شده و در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شماره ثبت۲۴۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است.
نقشه اصلی برج دایره شکل است که قسمت جلو خان آن به شکل قابی مستطیل در بدنه‌ی استوانه‌ای برج اضافه شده است. این مقبره به شکل گنبدهای مراغه، مرکب از سکوی سنگی بلندی است حاوی یک دخمه که در بالای آن بنایی آجری برآورده‌اند که شامل اتاق مقبره است. مدخل آن در سمت شمال مثل بقعه مدور مراغه، محاط در یک قاب پرنقش و نگار است که در بدنه استوانه‌ای شکل برج تعبیه شده است. درگاه ورودی در میان طاق‌نمای مسطحی واقع شده که قاب مستطیل مذکور بر آن احاطه دارد. سه کتیبه‌ی کوفی روی در ورودی برج قرار دارد که قسمت فوقانی آن را مقرنس کاری ساده و سه ردیفه‌ای مزین می‌کند. یکی بلافاصله بالای در، دیگری بالای طاق نما و سومی بر چهار چوب مستطیل. آخرین کتیبه با این عبارت تمام می شود: فی شهر محرّم ثمانین و خمسمائه.
نقشه داخلی دخمه و اتاق مقبره مربع شکل است که معمار با مهارتی خاص در برجی استوانه‌ای، این اتاق مربع شکل را تعبیه و مجددا این اتاق را با تدابیر معماری به دایره تبدیل و آنگاه گنبد را برآن برافراشته است. دیوار اتاق مقبره با طاق نماهای هلالی تیز و کاربندی و قرنیه‌های مقرنس دار در کنج‌ها تزیین شده است. سقف این اتاق قبه‌ای شکل و طرز چیدن آجرهای آن حلقوی و به حالت تک مرکزی است. کف اتاق مقبــره در داخل دخمه زیرین فروریخته و تنها در اطراف، بقـایای مختصـری از آن موجود است. دخمـه با طاق‌های هـلالی آجــری پوشیده شده بود، زیرا پایه‌ی طاق‌ها در اطراف دیده می‌شوند. کف دخمه با طرح‌های زیبای هندسی از آجر مفروش است و ارتفاع این دخمه به خاطر خراب شدن سقف آن به درستی معلوم نیست اما مطابق اندازه گیری انجام شده تقریبا می‌توان بلندی این دخمه را ۵/۱ متر دانست. حال اگر این اختلاف را مانند مراغه و نخجوان با کاشی مجسم نکرده‌اند، دلیل این بود که در ارومیه وسایل کار نداشته‌اند.
نکته‌ی مهم هنری این بنا گذشته از گنبد رفیع و مقرنس کاری که در حدود ۹ متر ارتفاع دارد، رنگ آمیزی و تزئینات سنگی است که جلوه خاص به این بنا داده است. ساختمان فعلی دو طبقه است و در چهار سمت آن دریچه‌هایی وجود دارد. طبقه اول به نام سردابه که دارای پوشش قوس‌دار است و بدین وسیله از طبقه دوم مجزا می‌شود. در کوچک طبقه اول ۷۰/۱ متر ارتفاع دارد.
جهت اطلاعات بیشتر از دوره های معماری باما تماس بگیرید.